Wątpliwości dotyczące zwolnienia chorobowego pracownika – co robić?

Pracodawcy często mają wątpliwości dotyczące tego, czy L4 pracownika wystawione zostało zasadnie i czy wykorzystywane jest zgodnie z jego przeznaczeniem. Co robić w sytuacji, gdy mamy podejrzenie, że pracownik uzyskał zwolnienie lekarskie bezpodstawnie albo gdy podejrzewamy, że w trakcie zwolnienia np. podejmuje inną pracę lub aktywności sprzeczne z celem zwolnienia?

Skontrolowanie wykorzystywania zwolnienia zgodnie z przeznaczeniem

Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ZUS oraz płatnicy składek, którzy są płatnikami zasiłków są uprawnieni do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich. Tego rodzaju kontrolę ZUS albo płatnik składek przeprowadza na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.

Pracodawca będący płatnikiem zasiłku ma możliwość samodzielnego kontrolowania prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego przez pracownika. Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.

Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy powinna być dokonywana w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych jej terminów. Osoba upoważniona do kontroli ma prawo kontrolować pracownika również w miejscu zamieszkania, miejscu czasowego pobytu lub miejscu zatrudnienia. W razie stwierdzenia w trakcie kontroli, że pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z przeznaczeniem, sporządza się protokół, w którym podaje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Protokół należy przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag. Wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego, i wydaje w razie sporu decyzję.

Dopiero uznanie w drodze prawomocnej decyzji ZUS, że pracownik wykorzystywał zwolnienie niezgodnie z przeznaczeniem może stanowić bezpieczną dla pracodawcy podstawę do rozwiązania umowy w trybie dyscyplinarnym przez pracodawcę. Pracodawca może próbować podjąć decyzję o zwolnieniu wcześniej, niemniej jednak może to być ryzykowne.

Pracodawco – ostrożnie z dyscyplinarką!

Sądy niejednokrotnie uznawały, że jeżeli aktywność nie stała w sprzeczności z celem zwolnienia (np. wypoczynek na wakacjach w trakcie zwolnienia, uprawianie sportu podczas choroby zgodnie z zaleceniem lekarza), to rozwiązanie dyscyplinarne było niezasadne. Jako że pracodawca nie ma skutecznych środków do poznania zaleceń lekarza w zakresie rekonwalescencji pracownika (szczególnie w przypadku zwolnień od psychiatry), wszelkie czynności mające na celu zwolnienie pracownika muszą być podejmowane z ogromną ostrożnością.

Wprawdzie zgodnie z prezentowanym w orzecznictwie stanowiskiem uznaje się, iż każda aktywność przynosząca dochód jest pracą zarobkową, a także praca nieprzynosząca bieżącego dochodu, stanowi pracę zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jednakże Sąd Najwyższy orzekł również, że wykonywanie pracy (prowadzenie innej działalności) w czasie zwolnienia lekarskiego może być kwalifikowane jako naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych wówczas, jeżeli pracownik swoim zachowaniem przekreśla cele zwolnienia lekarskiego, czyli jak najszybszy powrót do zdrowia i odzyskanie zdolności do wykonywania pracy.

Kontrola zasadności L4 pracownika

Z art. 59 ust. 12 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wynika, że pracodawca może zwrócić się do ZUS o przeprowadzenie kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, czy też prawidłowości wystawiania zaświadczeń lekarskich dla celów wypłaty wynagrodzenia chorobowego. ZUS ma obowiązek poinformować pracodawcę o wynikach kontroli przeprowadzonej z jego inicjatywy. Pracodawca, który ma wątpliwości, co do tego, czy zatrudnianemu przez niego pracownikowi zasadnie zostało wystawione zaświadczenie lekarskie, może zwrócić się do ZUS o przeprowadzenie kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby tego pracownika.

W zakresie sprawowanej kontroli, lekarz orzecznik ZUS może skorzystać z następujących środków:

• przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczonego w wyznaczonym miejscu lub w miejscu jego pobytu;
• skierować ubezpieczonego na badanie specjalistyczne przez lekarza konsultanta ZUS;
• zażądać od wystawiającego zaświadczenie lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie;
• zlecić wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie.

Jeżeli ZUS zakwestionuje niezdolność do pracy pracownika, to nieobecność w pracy w tym okresie staje się nieobecnością nieusprawiedliwioną – w takiej sytuacji możliwe jest rozważenie dokonania czynności mających na celu rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę.