Nieubezpieczona matka, a urlop rodzicielski dla ojca – luka czy furtka w przepisach?

Zmiany w prawie pracy wprowadzone w 2023 roku wywołały istotną dyskusję na temat dostępu ojców do urlopu rodzicielskiego, zwłaszcza w sytuacjach, gdy matka dziecka nie jest aktywna zawodowo i nie podlega ubezpieczeniu społecznemu. Czy powyższe wyklucza prawo ojca do urlopu rodzicielskiego?

Urlop rodzicielski: wymiar i zasady

Łączny wymiar urlopu rodzicielskiego dla obojga rodziców przy urodzeniu jednego dziecka wynosi 41 tygodni. Może być on wykorzystany w maksymalnie 5 częściach, nie później niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat. Każdemu z rodziców przysługuje także wyłączne, nieprzenoszalne prawo do korzystania z 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Tę część urlopu może wykorzystać tylko jedna osoba i nie można jej przenieść na drugiego rodzica. Urlop rodzicielski pozostały po odjęciu tych 9 tygodni może zostać podzielony między rodziców w sposób dowolny.

Istotna zmiana wprowadzona ustawą z dnia 9 marca 2023 r. polega na tym, że ojciec dziecka ma prawo do urlopu rodzicielskiego niezależnie od tego, czy matka dziecka była w dniu porodu zatrudniona lub ubezpieczona. Warunkiem jest jedynie to, że ojciec musi pozostawać w stosunku pracy.

Brak zatrudnienia matki nie pozbawia ojca uprawnień

Nowe przepisy, obowiązujące od 26 kwietnia 2023 r., wprost wskazują, że ojciec może skorzystać z urlopu rodzicielskiego nawet wtedy, gdy matka dziecka nie pracuje i nie pobiera zasiłku macierzyńskiego. Nie ma zatem konieczności, by matka najpierw skorzystała z części przysługującego jej urlopu lub była aktywna zawodowo.

Komentarz SDO Legal: jeśli matka dziecka w trakcie ciąży zarejestrowała się w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku i po urodzeniu dziecka podlega ubezpieczeniu z tego urzędu oraz pobiera tzw. „kosiniakowe”, które przyznano jej na okres roku, to w takiej sytuacji ojcu dziecka przysługują 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego – ponieważ nieprzenoszalna część tego urlopu w wymiarze 9 tygodni przysługuje wyłącznie matce, której brak zatrudnienia uniemożliwia wykorzystanie tego uprawnienia. Dodatkowo ojciec może skorzystać z urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni – do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia.

Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego a „kosiniakowe”

Za cały okres urlopu rodzicielskiego ojcu przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku, o ile pozostaje on ubezpieczony. Co ważne – jeżeli matka dziecka nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, to zasiłek dla ojca jest wypłacany z budżetu państwa, a dokładnie – z dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Matki, które nie mają prawa do zasiłku macierzyńskiego, mogą skorzystać z tzw. świadczenia rodzicielskiego („kosiniakowego”). Świadczenie to jednak nie przysługuje, jeśli drugi z rodziców korzysta z zasiłku macierzyńskiego (np. z tytułu urlopu rodzicielskiego). W efekcie – jeżeli ojciec zdecyduje się skorzystać z urlopu rodzicielskiego, to matka utraci prawo do „kosiniakowego” za ten sam okres.

Warto podkreślić, że przepisy nie przewidują pomniejszenia uprawnień ojca z tytułu pobierania świadczenia przez matkę. Ojciec może zatem zrealizować pełne 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego, niezależnie od tego, czy i kiedy matka pobierała świadczenie rodzicielskie.

Luka czy świadoma polityka prorodzinna?

Opisane regulacje wydają się być świadomie zaprojektowaną furtką legislacyjną, mająca umożliwić bardziej elastyczne łączenie obowiązków zawodowych i rodzinnych. Dają one realne wsparcie rodzinom w sytuacjach, gdy tylko jeden z rodziców jest aktywny zawodowo. To kolejny krok w stronę równouprawnienia i bardziej aktywnego zaangażowania ojców w opiekę nad dziećmi.

Rekomendacja SDO Legal:

zachowanie świadomości nowych uprawnień ojców — niezależnie od statusu ubezpieczeniowego matki oraz ich implementację jako standardu w politykach HR. To nie tylko krok ku pełnej zgodności z obowiązującym prawem, ale także realne wsparcie dla zatrudnianych – zmniejsza ryzyko błędnych decyzji kadrowych i wzmacnia wizerunek pracodawcy, jako przyjaznego rodzinie.